Hangende sculpturen, hangend aan de dakconstructie van een voormalige gasfabriek. Sommige bewegen, andere niet. Hoewel ze allemaal wel makkelijk in beweging te brengen zijn, omdat ze nu eenmaal hangen: je hoeft er maar tegenaan te blazen, of zachtjes tegen te duwen, en het beweegt – het is een kleine moeite. Maar de sculpturen die doel- en schuldbewust bewegen, aangedreven door een motor, die trekken meer mijn aandacht.
Het gaat om de tentoonstelling Hanging Around in CBK Amsterdam Oost, nog tot en met 23 augustus te bekijken. De tentoonstellingsruimte is ruim, hoog en licht, en laat vijftien hangende kunstwerken zien. De keuze van de kunstwerken (door John Prop en Loes Diephuis van de stichting Polderlicht) vind ik zeer geslaagd. Ook de ‘stille’ beelden hebben een bepaalde twist, iets komisch, zijn zwaar of juist heel licht, hangen hoog of juist heel laag. De opdracht ‘het moet hangen’ blijkt een geschikte beperking met verrassende resultaten te zijn.
vogelkooi met longen
Zo hangt er een vogelkooi met verkoolde spijltjes, waarin een kanariepiet huisde die steeds zwarter werd. Omdat de spijltjes zo broos waren ontsnapte de vogel, die naar verluidt inmiddels weer schoon bij zijn eigenaar terecht is gekomen. Naast de kooi hangen twee metershoge ‘longen’ van doorzichtig plastic, die zich langzaam volzuigen met lucht en daarna de lucht weer uitademen. Een kunstwerk van Ronald van der Meijs waar beweging in zit, én betekenis, want het legt een verbinding met de historie van de gasfabriek: voor de productie van gas werd steenkool gebruikt, en in de mijnen werd een kanariepiet meegenomen om giftige gassen te detecteren (bij teveel giftig gas ging hij al snel dood). De titel van het werk: ‘If I could live in the past, I wouldn’t need a memory’.
De meeste kunstwerken doen het zonder zulke verwijzingen naar de geschiedenis of andere aspecten van het gebouw, behalve dat het gebouw zelf als kapstok fungeert.
kopieermachine met neonpuzzel
Hoog in de lucht bij het balkon hangt een kopieerapparaat, zo’n echte kantoormachine. Ernaast hangt een neonwerk, een soort klontering van rode en blauwe letters. Vanaf het balkon kun je de apparaten aanraken, wat bij het neonwerk dan weer niet aan te bevelen is. Ze horen bij elkaar, kopieermachine en neonletters, ze zijn zelfs met elkaar verbonden door een koord waarmee je vanaf de begane grond de apparaten kunt activeren. Trek aan het koord en de neonletters floepen aan, terwijl uit het kopieerapparaat een A4’tje naar beneden dwarrelt met op de ene kant een afbeelding van het neonbeeld in zwart-wit, en op de andere een intrigerende foto, ook zwart-wit. Op elke kopie staat een andere foto. ‘Forced Situations’ heet dit werk van Herman Lamers en Yvo van der Vat. Een vreemd gezicht, die hoog hangende kantoormachine, en hoe vaak zie je trouwens de onderkant van zo’n apparaat.
takelhangstoel
Dan de rieten hangstoel, waarin je jezelf gerieflijk zittend omhoog kunt takelen. Een ludieke vondst van André Pielage, want het gekozen object is al bedoeld om te hangen. Gewoonlijk hoort er een staander bij. Nu kun je vanaf een paar meter hoogte de boel overzien, of rustig, urenlang mediteren of een boek lezen. Neem plaats in die stoel, gesp de veiligheidsgordel om en druk op de knop. Je gaat omhoog, een kermisgevoel zal niet ontbreken, al is het voor even. En dan hang je, licht wiegend in een rieten stoel, verheven boven het maaiveld. Het werk heet ‘Take Your Time [Hang Around]’.
videoslinger
Vanuit de hangstoel heb je zicht op een slinger aan de wand, als van een reusachtige staande klok. Onderaan een lange staaf zwiept een soort glazen bol met een videoscherm erin. De video laat een paar voeten zien, staand op een vloer. De voeten draaien rondjes, althans, de voeten zelf staan stil maar de camera draait rondjes om de voeten heen. De contrasterende bewegingen van de heen en weer slingerende, draaiende voeten zorgen voor een gek effect: na een tijdje gekeken te hebben word je zelf draaierig, een beetje te vergelijken met het gevoel op zo’n draaimolentje van een kinderspeelplaats. Deze ‘Staander’ is van Matthijs Muller.
dansende kronkel
Bij het binnengaan van de tentoonstellingsruimte kun je hem al niet missen: de kronkelende slang (‘Coiled’) van Zoro Feigl. Tussen twee motorisch aangedreven wieltjes wordt een grote, groene slang (kabelbuis) geperst. De slang is aaneengesloten, dus die maakt steeds een rondje, als een loop. Maar de slang is geen gewillige, slappe tuinslang, deze is weerbarstig. Nu en dan raakt hij de vloer, en dat maakt een prachtig kletterend geluid van ferme tikken. Het motortje hangt vrij aan een kabel, en wordt door de bewegingen van de slang alle kanten op gestuurd. Slang en machine spelen een spel met elkaar, ze dagen elkaar uit, voeren een gevecht waarvan je niet precies weet wat de uitkomst zal zijn. De machine wil de slang voortduwen, maar de slang laat zich niet zomaar bezweren, die lijkt met al zijn kronkelingen een eigenzinnige dans uit te voeren. Uiteindelijk wint de slang met al zijn aandachttrekkerij – op het motortje let je al haast niet meer.
Feigl stuit regelmatig op bouwmaterialen, die hem op ideeën voor zijn kunstwerken brengen. Gebruiksmateriaal, motortjes, zonder spoor van artisticiteit, en dat is het mooie: er is niet van tevoren kunstzinnigheid in het werk gelegd (net zoals Marcel Duchamp bij voorkeur nieuwe industriële gebruiksvoorwerpen voor zijn readymades uitkoos). Als het werk eenmaal samengesteld is, wordt het ter plekke vanzelf een verrassende lust voor oog en oor.
nutteloos
Deze machinesculpturen zouden kunnen passen in een reeks ‘nutteloze machines’, denk aan Tinguely. Nutteloos? Ja als je denkt aan maatschappelijk nut, bedrijfsnut, productienut etc. Van machines verwacht je dat ze iets nuttigs of zinvols produceren. Want wat is het nut van een hoog hangende kopieermachine die nutteloze kopieën uitspuugt? (Keer het eens om: wat is het nut van al die stapels bedrijfskopieën die na een half keer lezen in de papierversnipperaar verdwijnen?) Wat is de zin van een machine die een kabelbuis rondjes laat draaien? Maar nee, nutteloos zijn deze machines natuurlijk niet. Ze zorgen voor een glimlach, maken een kwinkslag, brengen je op gedachten. Zoals veel beeldende kunst, allemaal nutteloos, allemaal onzin. Maar we kunnen niet zonder zulke creatieve gedachtekronkels, ook als samenleving niet.
Wat natuurlijk ook geldt voor alle andere hangende beelden in deze ruimte: de ronde, speelse polyestervormen van Ad de Jong; het enorm hoge beeld van gekleurde neonbuizen van Paul Baartmans; de aan hoge ventilatiebuizen opgehangen zwarte geknede lianen van Ronald de Ceuster; de vlak boven de vloer hangende kathedraal van Chartres van zachte stof, met de torens horizontaal tegen de gevel bevestigd, van Erik Alkema; een grote webstructuur van Doina Kraal met allerlei raadselachtige objecten die met heel veel draden met elkaar verbonden zijn; het rijtje roze ballonnen in de vorm van een soort buitelende kangoeroe maar tegelijk ook van een pistool, van Lobke Burgers; de hoog hangende constructie van sloophout achter doorzichtig landbouwplastic van Mathijs Lieshout; de grote, zwarte – zwartgallige – over het balkon uitstulpende vorm van Robert Roelink waaraan mens- en dierfiguren vastgeklampt zitten; de ketting van betonkleurige antropomorfe vormen onder een wolk van vliegerachtige piramides van Wouter van Schaik; en de ijle draadconstructie van een bakstenen venstermuur van Peter Vink, als een projectie van de buitenmuur van het gebouw zelf.
Al deze beelden zijn aan het ‘rondhangen’, niet uit verveling, maar omdat ze elkaar wat te vertellen hebben.
Bekijk het filmpje (nog met kanariepiet) dat John Prop van deze tentoonstelling maakte.
De tentoonstelling is nog tot en met 23 augustus te bezoeken.
CBK: Oranje-Vrijstaatkade 71, Amsterdam Oost, open dinsdag t/m zaterdag 11-17 uur, donderdag 11-20 uur.
Op donderdag 21 augustus om 20.30 uur is er in CBK een thema-avond over de huidige positie van beeldende kunstenaars na de bezuinigingen van kabinet Rutte-1 op kunst en cultuur. Aanmelden via cbk@oost.amsterdam.nl
Met dank aan John Prop/Stichting Polderlicht voor het gebruik van foto’s en video, en aan blog 5uur…!!! (foto Lamers/vd Vat)
dadarockt 